گل محمدی
گل محمدی
برای دیگر کاربردها گل محمدی (ابهام‌زدایی) را ببینید.
گل سرخ
Rosa damascena5.jpg
رده‌بندی علمی
فرمانرو: گیاهان
(طبقه‌بندی‌نشده): گیاهان گلدار
(طبقه‌بندی‌نشده): دولپه‌ای‌های نو
(طبقه‌بندی‌نشده): رزیدها
راسته: گل‌سرخ‌سانان
تیره: تیره گل‌سرخ
سرده: Rosa
گونه: R. × damascena
نام دوبخشی
Rosa × damascena
Mill.
گل محمدی (نام علمی: Rosa damascena) نام نوعی گل رز است که یک رقم دوررگه از ترکیب گل‌های رز گالیکا و نسترن شیرازی است و بر پایهٔ بررسی‌های دی‌ان‌ای آن، اشتراک ژنتیکی زیادی با گل رز قزاقی دارد و احتمالاً در گذشته، از گرده‌های آن، در تولید این رقم، استقاده شده‌است.[۱][۲]
از برخی نمونه‌های این گل، گلاب می‌گیرند. این گونه از رز مقاومت بالایی در مقابل کم‌آبی دارد. این گیاه مانند سایر رزها، درختچه‌ای برگ‌ریز است که ارتفاع آن به ۲٫۲ متر نیز می‌رسد و شاخه‌های آن با خارهای تیز و محکمی حفاظت می‌شود. گل محمدی طیف رنگی از صورتی روشن و متوسط تا سرخ روشن دارد.
گل سرخ از دیرباز در ایران کشت می‌شده‌است ولی از آن‌جایی که عصاره و گلاب آن از دمشق به اروپا می‌رفته اروپاییان آن را رز دمشقی می‌نامیدند. گل سرخ از تیرهٔ رزاسه و قسمت قابل‌مصرف آن گل و غنچهٔ خشک یا تازهٔ آن است.
ایران، ترکیه، هند و افغانستان کشورهایی هستند که در بخش‌های مرتبط با گ، روغن‌گیری و تولید عطر از گل محمدی در حال فعالیت هستند.
پیشینه
پیشینهٔ پرورش گل سرخ مربوط به دوران هخامنشی و در منطقه کاشان برمی‌گردد. گفته می‌شود گل محمدی در قرن سیزدهم توسط جنگجویی به نام رابرت دی بری، از سوریه به اروپا برده شد. شکسپیر و همچنین شاعر انگلیسی، توماس ریورز، در آثار خود از گل محمدی نام برده‌اند.[نیازمند منبع]
گیاه‌شناسی
این نوع گل سرخ، برگ‌های مرکب از ۷ و به ندرت ۹ برگچه دندانه‌دار دارد و به نظر می‌رسد که نوعی دو رگه ثابت از Rosa gallica و Rosa canina می‌باشد. عده‌ای آن را یک دورگه ثابت از Rosa gallica و Rosa moschata ذکر نموده‌اند. گلبرگ‌های آن رنگ صورتی روشن یا سفید دارد.[نیازمند منبع]
گل محمدی درختچه‌ای دارای شاخه‌های گل‌دهنده تیغ‌دار، استوانه‌ای شکل، بدون شیار و دارای برگ‌های مرکب شانه‌ای که دارای ۵–۳ برگچه متقابل دندانه‌دار می‌باشد. رگبرگ‌های پشت برگ مشخص و بهم رفته، برگچه چرمی و بیضی شکل، نوک تیز به طول ۵–۳ سانتی‌متر و روی برگ‌ها صاف و سبز و پشت آن‌ها سبز کمرنگ و دُمبرگ‌هایش خزی و نمدی است و با کرک‌های غده‌ای پوشیده شده و تا انتهای جام گل کشیده شده‌است.[نیازمند منبع]
گل‌ها به شکل صورتی خوشرنگ با ۳۲ گلبرگ صورتی مشابه و یکدست که در اوایل صبح شروع به ظاهر شدن می‌نمایند. کاسبرگ‌ها به تعداد ۵ عدد که حداقل سه تای آن‌ها دارای زوائد بزرگی در لبه‌ها هستند. پرچم‌ها زرد رنگ به تعداد ۱۰۰ عدد در ترکیب گل وجود دارند. میوه آن پس از ریزش گلبرگ‌ها گوشتی گرد یا تخم‌مرغی به طول ۱٫۵ سانتی‌متر که در داخل برجستگی کوزه‌ای شکل زیر گلبرگ‌ها قرار دارند.
زمان بازشدن گل‌ها در اوایل اردیبهشت تا اوایل تیرماه می‌باشد. در هر منطقه مدت زمان بازشدن گل‌ها ۳۰–۲۰ روز طول می‌کشد. دوام گل حداکثر یک روز بوده و بعد از آن رنگ صورتی خوشرنگ گلبرگ‌ها به سفید می‌گراید و با اندک نسیمی گلبرگ‌ها پرپر شده و می‌ریزند.[نیازمند منبع]
کاربردها
گلبرگ‌های خشک‌شدهٔ گل‌محمدی جهت تهیهٔ محصولاتی چون مربا
محصول عمدهٔ گل محمدی، گلاب، اسانس و گلبرگ خشک‌شدهٔ آن است، که از آن‌ها در صنایع دارویی، عطرسازی، فراورده‌های بهداشتی و آرایشی و صنایع غذایی استفاده می‌شود. برای تهیهٔ مربا و در صنایع تولید و تهیهٔ بستنی و گلقند نیز از گل محمدی استفاده می‌شود.
از گلاب و پودر گلبرگ‌های خشک‌شدهٔ این گل، به‌عنوان یک ادویه به‌ویژه در آشپزی خاورمیانه و هند استفاده می‌شود.
عنبر گل به‌عنوان یکی از فراورده‌های صنعت گلاب‌گیری، مایع سیاهی است که در پایان عملیات تقطیر همراه با تفالهٔ گل‌ها در دیگ به جای می‌ماند و در طب سنتی کاربرد دارد.
کشت
مناطق مورد کشت گل محمدی اغلب مناطق کوهپایه‌ای و اقالیم خشک و نیمه‌خشک با تابستان‌های معتدل و خشک و زمستان‌های سرد است که باکیفیت ترین گل محمدی (گل سرخ ایرانی) در منطقه کاشان کشت می شود.[نیازمند منبع]
گل محمدی در ایران
ایران حدود ۴۷۰۰ هکتار سطح زیر کشت گل محمدی دارد. گل محمدی در ایران فقط یکبار در سال برداشت می‌شود، اما به دلیل چهار فصل بودن هوای ایران، می‌توان زمینه پرورش چنین گلهایی را در اکثر نقاط ایران فراهم کرد و از لحاظ علمی نیز امکان اصلاحِ عطر و اسانس آن گل‌ها وجود دارد. این گل در دمای ۱۵ تا ۲۱ درجه هوایی بهترین رشد را دارد. اما اگر اختلاف درجه حرارت هوا در شب و روز ۵ تا ۱۰ درجه باشد، گل‌ها خوشبوتر خواهد بود.[۳]
برداشت دست‌جمعی گل محمدی برای گلاب‌گیری در مزارع استان همدان در بهار ۱۴۰۱[۴]
بعضی از کشورها برخی ارقام بومی گل محمدی ایرانی را برای خود برده‌اند و آنرا اصلاح و به نام خود ثبت کرده‌اند که از جملهٔ آن‌ها می‌توان، به کشور بلغارستان و افغانستان اشاره کرد.[۳]